Ausstellung
MALER. MENTOR. MAGIER.
Otto Mueller und sein Netzwerk in Breslau
Eröffnung: 11. Oktober 2018
Eine Ausstellung der Nationalgalerie, Staatliche Museen zu Berlin, in Zusammenarbeit mit der Alexander und Renata Camaro Stiftung und dem Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Otto Mueller, Selbstbildnis mit Pentagram,
um 1924/Von der Heydt-Museum Wuppertal
© Von der Heydt-Museum Wuppertal /
Foto: Antje Zeis-Loi, Medienzentrum Wuppertal
Die Ausstellung MALER. MENTOR. MAGIER. stellt den enormen Einfluss des ehemaligen Brücke-Künstlers und Expressionisten Otto Mueller (1874–1930) in den Mittelpunkt: Der Maler lehrte länger als zehn Jahre an der Staatlichen Akademie für Kunst und Kunstgewerbe in Breslau, die damals zu den fortschrittlichsten Kunstschulen in Europa zählte. Seit den 1920er-Jahren – vor allem durch die zahlreichen Neuberufungen des amtierenden Direktors Oskar Moll – genoss die Breslauer Akademie den Ruf von Weltoffenheit und Liberalität. Hier standen gleichberechtigt die vielfältigen Strömungen der modernen Malerei nebeneinander: die französische Peinture der Académie Matisse mit Oskar Moll, der Expressionismus mit Otto Mueller, die Neue Sachlichkeit mit Alexander Kanoldt und Carlo Mense sowie das Bauhaus und sein Umfeld mit Oskar Schlemmer, Georg Muche oder Johannes Molzahn.
Das Hauptaugenmerk der Ausstellung gilt der Malerei der Moderne: Otto Mueller und sein Netzwerk erlebten in Breslau eine schöpferische Phase, die sie angeregt durch Austausch und gegenseitige Einflussnahme als höchst produktiv beschrieben. Ersichtlich wird diese Beeinflussung der Maler-Kollegen untereinander durch thematische Übereinstimmungen und andere Querverweise: in Gemälden, Arbeiten auf Papier, schriftlichen Äußerungen oder Fotografien. Vor allem der charismatische, von Sehnsucht und Freiheitsdrang getriebene Otto Mueller hatte maßgeblichen Einfluss auf die Breslauer Kunstszene. Ein „Romantiker“ und sogar ein „Magier“ soll Otto Mueller nach Aussagen seines unmittelbaren Umfeldes, darunter auch Kunstkritiker und Schriftsteller, gewesen sein. Carl Hauptmann setzte ihm bereits in der Künstlerbiografie „Einhart der Lächler“ (erschienen 1907) ein Denkmal – damit leistete der Dichter seinen entscheidenden Beitrag für die Grundsteinlegung eines „Künstler-Mythos“.
Muellers auffällige Erscheinung und sein unbürgerlicher Lebenswandel übten eine enorme Faszination auf seine Schüler und Schülerinnen an der Akademie aus. Sie schätzten dessen vollkommene Hingabe an die Kunst, dessen unkonventionelle Lehrmethode und Humor. Einige seiner Schüler – wie Alexander Camaro oder Horst Strempel – gingen von Breslau aus nach Berlin und erlebten hier den Höhepunkt ihrer Maler-Karrieren.
Eine Besonderheit des kuratorischen Konzeptes von „MALER. MENTOR. MAGIER.“ ist das Prinzip des „Gastes“: gemeint sind hiermit ausgewählte Bilder, durch die spotlightartig, epochenübergreifend und interkulturell, insbesondere im deutsch-polnischen Kontext, auf Gemeinsamkeiten und Unterschiede verwiesen werden kann. Das Einbeziehen „Polnischer Expressionisten“ ermöglicht einmalige Sehvergleiche und neue Zusammenhänge, zugleich verschränken sie die deutsch-polnische Ausrichtung dieser Ausstellung.
Die immense Wertschätzung von Otto Muellers Wirken – aus der Perspektive seines Künstlernetzwerks – reicht bis in die Nachkriegsmoderne: Ein wichtiges Kapitel deutsch-polnischer Kunstgeschichte wird unter besonderer Berücksichtigung der Wechselbeziehung zwischen den Städten Berlin und Breslau/Wrocław neu erzählt.
Auch die Beziehungen zwischen der Nationalgalerie in Berlin und dem ehemaligen Schlesischen Museum der bildenden Künste in Breslau (heute Muzeum Narodowe in Wrocław) waren durch intensiven Austausch und Zusammenarbeit charakterisiert. Paradigmatisch ist die Otto-Mueller-Gedächtnisausstellung, die 1931 – kurz nach dem Tod des bedeutenden Expressionisten – durch Direktor Erich Wiese in Breslau initiiert und noch im gleichen Jahr von Ludwig Justi, Direktor der Nationalgalerie, als Gedenk-Ausstellung nach Berlin übernommen wurde.
Die aktuelle Schau „MALER. MENTOR. MAGIER.“ nimmt den umgekehrten Weg. Erarbeitet in Berlin, wird sie danach in modifizierter Form in Breslau/Wrocław zu sehen sein.
© Foto: Serge Hasenböhler
Ausgewählte Werke aus der Ausstellung
- Oskar Schlemmer, Bauhaustreppe, um 1932, Privatsammlung, © Foto: Peter McClennan, Frankfurt
- Otto Mueller, Paar mit Masken (Selbstbildnis mit Modell und Maske), 1921, Brücke-Museum, Berlin, © Foto: Roman März
- Carlo Mense, Badende, 1930, Schlesisches Museum zu Görlitz, © Schlesisches Museum zu Görlitz/Foto: René Pech
- Witkacy, Die letzte Zigarette des Verurteilten, 1924, Literaturmuseum Warschau, © Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, Warszawa/ Foto: Anna Kowalska
- Jankel Adler, Meine Eltern, 1921, Kunstmuseum Łódź, © Kunstmuseum Łódź
- Alexander Camaro, Ertrinkendes Liebespaar, um 1950, Camaro Stiftung, Berlin, © Camaro Stiftung, Berlin/VG Bild-Kunst, Bonn 2018/Foto: Eric Tschernow
- Horst Strempel, Masken, 1946, Privatsammlung, © Foto: kunst-archive.net
- Otto Mueller, Knabe zwischen Blattpflanzen (Knabe im Schilf), 1912, Kupferstichkabinett, Staatliche Museen zu Berlin, © bpk/Kupferstichkabinett, SMB/Dietmar Katz
Künstler*innenliste:
Jankel Adler, Alexander Archipenko, Isidor Aschheim, Henryk Berlewi, Alexander Camaro, Johnny Friedlaender, Grete Jahr-Queißer, Alexander Kanoldt, Ernst Ludwig Kirchner, Ludwig Peter Kowalski, Margarete Kubicka, Stanisław Kubicki, Wilhelm Lehmbruck, Carlo Mense, Maria Möller-Garny, Oskar Moll, Marg Moll, Johannes Molzahn, Georg Muche, Otto Mueller, Zdzisław Nitka, Oskar Schlemmer, Willy Schmidt, Horst Strempel, Heinrich Tischler, Witkacy, u.a.
Die Ausstellung wird gefördert durch die Freunde der Nationalgalerie und (zrealizowany dzięki wsparciu:):
Der Katalog wird großzügig gefördert durch:
Alexander ArchipenkoAlexander CamaroAlexander KanoldtCarlo MenseErnst Ludwig KirchnerGeorg MucheGrete Jahr-QueißerHeinrich TischlerHenryk BerlewiHorst StrempelIsidor AschheimJankel AdlerJohannes MolzahnJohnny FriedlaenderLudwig Peter KowalskiMarg MollMargarete KubickaMaria Möller-GarnyOskar MollOskar SchlemmerOtto MuellerStanisław KubickiWilhelm LehmbruckWilly SchmidtWitkacyZdzisław Nitka
MALARZ. MENTOR. MAG.
Otto Mueller a środowisko artystyczne Wrocławia
12.10.2018–3.3.2019
Hamburger Bahnhof – Museum für Gegenwart – Berlin8.4.2019–30.6.2019
Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Wystawa Nationalgalerie, Staatliche Museen zu Berlin we współpracy z Alexander und Renata Camaro Stiftung i Muzeum Narodowe we Wrocławiu
MALARZ. MENTOR. MAG. to pierwsza wystawa, która skupia się na ogromnej sile oddziaływania Ottona Muellera (1874–1930), ekspresjonisty i artysty grupy Die Brücke. Przez ponad dziesięć lat nauczał on w Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu, która za jego czasów należała do najbardziej postępowych uczelni artystycznych w całej Europie. Zwłaszcza od lat 20. XX wieku – dzięki sprowadzeniu tu przez ówczesnego dyrektora placówki Oskara Molla licznych wykładowców – Wrocławska Akademia cieszyła się opinią uczelni liberalnej i otwartej na świat. Na równi stały tam ze sobą różnorodne prądy współczesnego malarstwa: francuskie malarstwo Académie Matisse – przez Oskara Molla, ekspresjonizm reprezentowany przez Ottona Muellera, Nowa Rzeczowość – przez Alexandra Kanoldta i Carlo Mensego oraz Bauhaus – przez Oskara Schlemmera, Georga Muchego i Johannesa Molzahna.
Wystawa poświęcona jest przede wszystkim malarstwu modernistycznemu. Otto Mueller przeszedł we Wrocławiu wraz ze swoim środowiskiem przez etap twórczości opisywany przez nich jako niezwykle produktywny, zainspirowany wymianą i wzajemnym oddziaływaniem. To, jak pracujący ze sobą malarze wpływali na siebie nawzajem pod względem artystycznym, ujawnia się w widocznych w ich dziełach podobieństwach tematycznych i innych odniesieniach: na obrazach, pracach na papierze, w wypowiedziach pisemnych i na fotografiach. To właśnie charyzmatyczna, napędzana tęsknotą i pragnieniem wolności osoba Ottona Muellera miała największy wpływ na wrocławską scenę artystyczną. Był on „romantykiem” a nawet „magiem”, jak wynika z przekazów jego najbliższego otoczenia, do którego należeli również krytycy sztuki i pisarze. Carl Hauptmann już w 1907 r. upamiętnił malarza w biografii artystycznej „Einhart der Lächler” – przyczyniając się w znacznym stopniu do powstania „mitu artysty”.
Niezwykła powierzchowność Muellera i jego wolny od konwenansów styl życia budziły ogromną fascynację w jego uczniach i uczennicach na Akademii. Cenili oni jego całkowite oddanie sztuce, niekonwencjonalne metody nauczania i poczucie humoru. Niektórzy spośród jego uczniów – tacy jak Alexander Camaro czy Horst Strempel – z Wrocławia udali się do Berlina, gdzie ich kariera malarska sięgnęła szczytu.
Cechą szczególną kuratorskiej koncepcji wystawy MALARZ. MENTOR. MAG. jest przyjęcie na niej „gościa” specjalnego – wybranych obrazów, za pomocą których można odnieść się do podobieństw i różnic w sposób wyrazisty, ponadepokowy i międzykulturowy, zwłaszcza w kontekście polsko-niemieckim. Włączenie „polskich ekspresjonistów” daje wyjątkową szansę do porównań i odkrywania nowych związków, a jednocześnie pozwala połączyć ze sobą polsko-niemieckie motywy przewodnie wystawy.
Ogromne uznanie dla twórczości Ottona Muellera – z perspektywy jego środowiska artystycznego – sięga aż do modernizmu powojennego, gdy ten ważny rozdział w polsko-niemieckiej historii sztuki napisano na nowo z uwzględnieniem wzajemnych powiązań między Berlinem a Wrocławiem, niegdyś Breslau.
Stosunki między Nationalgalerie w Berlinie a dawnym Śląskim Muzeum Sztuk Pięknych w Breslau [obecnie Muzeum Narodowe we Wrocławiu] charakteryzowały się bowiem również intensywną wymianą i współpracą. Najlepszym przykładem jest wystawa ku pamięci Ottona Muellera, zorganizowana przez dyrektora Muzeum we Wrocławiu, Ericha Wiese, w 1931 r., tuż po śmierci wybitnego ekspresjonisty, która jeszcze w tym samym roku została przeniesiona przez Ludwiga Justiego, dyrektora Nationalgalerie, jako wystawa pamiątkowa do Berlina.
Obecna wystawa MALARZ. MENTOR. MAG. podąża w odwrotnym kierunku. Opracowana w Berlinie, zostanie następnie pokazana w zmodyfikowanej formie we Wrocławiu.
Lista artystów:
Jankel Adler, Alexander Archipenko, Isidor Aschheim, Henryk Berlewi, Alexander Camaro, Johnny Friedlaender, Grete Jahr-Queißer, Alexander Kanoldt, Ernst Ludwig Kirchner, Ludwig Peter Kowalski, Margarete Kubicka, Stanisław Kubicki, Wilhelm Lehmbruck, Carlo Mense, Maria Möller-Garny, Oskar Moll, Marg Moll, Johannes Molzahn, Georg Muche, Otto Mueller, Zdzisław Nitka, Oskar Schlemmer, Willy Schmidt, Horst Strempel, Heinrich Tischler, Witkacy i inni.
